Kan nordlyset påverka temperaturen på bakken?

Dei siste åra har ein ved fleire høve kunna sjå nordlys over Bergen. Nordlyset oppstår når ladde partiklar (elektronar og protonar) med høg energi følger jordas magnetfelt frå verdsrommet og ned i atmosfæren. Her kolliderer dei ladde partiklane med dei nøytrale gassane i atmosfæren, og dei mistar energien sin. Sluttresultatet er den fascinerande lysdansen vi kjenner som «nordlys», som skjer i ei høgde på omtrent 100 km over bakken. Nokre av dei ladde partiklane frå verdsrommet har veldig høg energi, og kan trenge djupare inn i atmosfæren. Når det skjer, er ikkje resultatet at vi får nordlys nærmare bakken, men at det vert danna klimagassar (såkalla NOx og HOx). Dei siste åra har mange forskarar prøvd å finna ut om klimagassar danna av høgenergetisk partikkelnedbør (partiklar som kolliderer med atmosfæren kallast partikkelnedbør) har noko å sei for temperaturen i atmosfæren og på bakken. Det ein lurer på er; kor ofte har ein slik høgenergetisk partikkelnedbør? Og kor mykje kjem det om gongen? Når ein skal spå framtidas klima med matematiske modellar er det veldig viktig å ta omsyn til alt som kan ha ei innverknad på klimaet, også dei naturlege variasjonane som mennesket ikkje har kontroll over. Berre slik kan ein spå mest mogleg presist.

Doktoravhandlinga handlar om målingar av høgenergetiske partiklar frå verdsrommet, gjort av ein type satellitt kalla «NOAA POES». NOAA POES har flydd sidan seint på 70-talet, og ved hjelp av denne typen satellitt kan ein sjå på korleis mengda av høgenergetisk partikkelnedbør varierer over ganske lang tid. Dei siste 20 åra har det vore minst to satellittar i drift samstundes (ofte mange fleire), og ved å setje saman målingane kan ein få eit godt inntrykk av korleis nedbøren fordeler seg globalt også.

Det har vore problem med at partikkeldetektorane vert dårlegare ettersom tida går, nettopp fordi partiklane som vert målt har så høg energi (dei rett og slett bombarderer detektoren sund). Ein stor del av avhandlinga har handla om å utvikle metodar for at målingane frå satellittane skal kunna brukast likevel. Det har vore eit viktig arbeid på vegen mot å finna ut kor mange partiklar som kolliderer med atmosfæren, for dersom målingane ikkje er til å stola på kan dei ikkje brukast i klimamodellar. Avhandlinga ser også nærare på korleis elektronnedbøren oppfører seg i ein spesiell type solstormar. Det som er veldig spanande med denne typen solstorm, er at to stormar som tilsynelatande er like sterke kan gi heilt forskjellig mengde nedbør. Eit av resultata er at det er ein samanheng mellom kor mykje energi som vert overført til jordas magnetfelt og kor mykje nedbør stormen produserer. Resultata i avhandlinga har opna for studiar som viser direkte samanheng mellom elektronnedbør og klimagassen OH, i tillegg til begynnande arbeid med å forbetre korleis slik nedbør blir handsamma i ein klimamodell.

Personalia:

Linn-Kristine Glesnes Ødegaard er fødd i 1987, og oppvaksen på Glesnes i Sund kommune. I 2013 fullførte ho mastegrad på  Institutt for fysikk og teknologi ved UiB, og starta på doktorgrad august same år. Rettleiarar på doktorgrad har vore Hilde Nesse Tyssøy og Kjartan Olafsson.